به گزارش «پایگاه خبری بورس کالای ایران» درحالی سال ۹۵ سال  «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» نامگذاری شد که کشور در رکود شدید به سر می‌برد. یکی از عوامل رکود در اقتصاد ایران، تسلط بازار سنتی بر تمامی بازارهای کشور است. این موضوع موجب شده‌است تا شغل دلالی یکی از پردرآمدترین شغل‌ها محسوب شود، به‌طوری‌که حتی بانک‌ها نیز با فعالیت دلالی در بازار سنتی، سود بسیاری را به جیب زده‌اند. بنابراین دولت باید تدابیری اتخاذ کند تا از بازار سنتی به سمت بازار مدرن حرکت کنیم.

امروز مسؤولان با توجه به بررسی که از سیستم بازارهای کشورهای پیشرفته انجام داده‌اند، دریافته‌اند که بهترین بازار برای مبادله کالا، بورس کالا است.

بورس کالا مزیت‌های فروانی دارد که در این نوشتار لازم به بررسی است؛

اولین نکته از مزیت‌های بورس کالا این است که کشورها و شرکت‌های خارجی به راحتی می توانند در این بازار ورود کرده و محصولات خود را خریداری نمایند، این موضوع علاوه براین موجب می‌شود تولید‌کننده کالای خود را به‌راحتی در این بازار به فروش برساند. از طرف دیگر شرکت‌های خارجی با اقتصاد و بازار بورس ایران آشنا خواهند شد تا در آینده در بازار ایران سرمایه‌گذاری کنند.

سابقه معاملات نشان می‌دهد که بیشترین محصولاتی که کشورهای دیگر از بورس کالای ایران خریداری می‌کنند، محصولات پتروشیمی است. به گزارش بورس کالا احمد رضایی، کارشناس بازار پتروشیمی در این رابطه گفته‌است معامله محصولات پتروشیمی داخلی و صادراتی در بورس کالای ایران به نفع دولت است؛ چرا که به دلیل شفافیت معاملات بورس، از فرار مالیاتی جلوگیری می‌شود. از طرف دیگر صادرات محصولات پتروشیمی به صورت سنتی مراحل زیادی را باید طی کند. به‌عنوان نمونه خریداران هرکدام قاعده و قانون خاص خود را دارند و مراحل صادرات نیز از درخواست مشتریان تا سفارش کالا و … زمان زیادی می‌طلبد، همواره با محدودیت‌هایی در صادرات محصولات پتروشیمی روبه‌رو هستیم، اما ورود محصولات صادراتی پتروشیمی به بورس کالا می‌تواند محدودیت‌های بازرگانی را از بین برده و سبب شفافیت در بازار صادراتی و داخلی شود. هم‌اکنون قیمت‌گذاری محصولات پتروشیمی با توجه به نشریات و مناطق مختلف دشوار شده‌است و تعیین قیمت‌های پایه براساس قیمت‌های مناطق مختلف همواره با مخالفان و موافقان زیادی روبه‌رو است، اما ورود محصولات پتروشیمی صادراتی به بورس کالای ایران می‌تواند سبب شفافیت قیمت محصولات داخلی شده و ملاکی برای تعیین قیمت‌ها قرار بگیرد.

افزایش کیفیت تولید از دیگر مزیت‌های بورس کالا است که باید موردتوجه قرار گیرد. حسن رضایی‌پور مدیرعامل کارگزاری اقتصاد بیدار با اشاره به این که یکی از مزیت‌های بورس کالا افزایش کیفت محصولات کشاورزی است، گفت: طبق دستورالعمل، کالاهایی که وارد انبار بورس می‌شود، باید از استانداردهای اولیه برخوردار باشد، بنابراین بورس کالا کشاورزان را به سمت تولید محصول استاندارد هدایت می‌کند. در عین حال با استاندارد شدن محصولات کشاورزی راندمان افزایش خواهدیافت، بنابراین تولید محصولات با کیفت افزایش خواهدیافت. همچنین باید توجه داشت که بورس کالا تولیدات محصولات کشاورزی را افزایش نمی‌دهد، زیرا افزایش تولید به متغیرهای دیگری وابسته است.

وی درباره مزیت‌های بورس کالا برای خریداران محصولات کشاورزی گفت: محصولاتی که به‌صورت استاندارد وارد انبارهای بورس می‌شود، از نظر فنی به‌طور مستمر ارزیابی می‌شوند، تا این محصولات استاندارد را به‌صورت استاندارد نگه دارند، و به‌صورت استاندارد تحویل خریدار دهند.

تجربه‌های خرید تضمینی نشان می‌دهد، کالاهایی که وارد انبار شده‌است، با بی‌دقتی نگه‌داری شده، به‌طوری‌که محصولات خراب، فاسد و یا کیفیت آن کاسته شده‌است، و خریداران عمدتاً از کیفیت محصولات ناراضی بوده‌اند. اما در بورس کالا انباردار به واسطه تضامینی که در بورس کالا دارد، موظف به نگه‌داری در بهترین شیوه است. بنابراین خریداران به بورس کالا اعتماد کامل دارند.

همان‌گونه که در بالا ذکر شد، حذف دلالی یکی دیگر از مزیت‌های بورس کالا است. به گفته فطانت، رئیس سازمان بورس، بانک‌هایی که سود بالای ۲۶ درصدی به سپرده‌گذاران می‌دهند، درحالی‌که دادن این سود در زمانی که کشور در رکود به سر می‌برد، جای تعجب دارد، ما متوجه شده‌ایم که این بانک‌ها به‌عنوان نمونه در استان خراسان اقدام به خرید زعفران از کشاورزان می‌کنند، سپس این محصولات را چندبرابر قیمت در تهران به فروش می‌رسانند. اما بورس کالا خریداران و فروشندگان واقعی را به هم متصل می‌کند، بدین‌ترتیب شفافیت قیمت به‌وجود می‌آید، و هم فروشنده و هم خریدار سود کسب می‌کنند.

لازم به یادآوری است که طی ماه‌های اخیر، بحث‌هایی در رابطه با خروج معاملات مواد پتروشیمی از بورس کالا مطرح شد، که البته سخنگوی دولت به صراحت این موضوع را رد کرد. بحث خروج مواد پتروشیمی از بورس کالا تصمیمی غیراصولی و بدون پشتوانه علمی است که با سیاست‌های کلی اقتصادی کشور مغایرت دارد.

خروج این محصولات از بورس برابر است با بازگشت روند معاملات به سیستم ناکارآمد رانت‌خواری گذشته، که در آن هیچ نظارت و شفافیتی وجود نداشت، و به سادگی معاملات بر پایه روابط و دلال‌بازی انجام می‌شد.

نباید فراموش کرد که فلسفه شکل‌گیری بورس‌ها در دنیا، دستیابی به یک سازوکار شفاف برای کشف قیمت محصولات از طریق سازوکار عرضه و تقاضاست که همین کارکرد، زمینه‌ساز قیمت‌گذاری عادلانه، مبارزه با رانت‌خواری و فساد و ممانعت از چندنرخی شدن بازار محصولات، ایجاد ثبات در بازار، تضمین کیفیت محصولات، ردیابی معاملات، شفافیت سیستم مالیاتی و کاهش ریسک مصرف کننده و تولیدکننده است.

بنابراین تصمیم برای خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، به معنای کشیدن خط بطلانی بر همه این اصول است.

عدم‌انحصار و افزیش رقابت از دیگر مزیت‌های بورس کالا است، علی سنگینیان، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران دراین‌باره گفته‌است. پدیده انحصار در عرضه را زمانی می‌توان به یک بازار نسبت داد که در آن بازار فقط یک عرضه‌کننده عمده کالا یا خدمات وجود داشته‌باشد؛ کالا یا خدمات منحصربه‌فرد و جایگزین مشابهی نداشته‌باشد؛ عرضه‌کننده قدرت بالایی در کنترل بازار داشته، و درواقع خود تعیین‌کننده قیمت باشد، و موانع زیادی بر سر راه ورود سایر رقبا به عرصه وجود داشته‌باشد.

درحالی‌که نه‌تنها بورس کالا هیچ‌کدام از این ویژگی‌ها را ندارد، بلکه دستورالعمل‌های اجرایی بورس کالا نیز مبتنی بر فرض عدم‌ایجاد انحصار در بازار تدوین شده‌اند.

براساس بند سوم ماده ۹ دستورالعمل پذیرش کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در بورس کالای ایران، به صراحت بیان شده‌است که کالا نباید مشمول محدودیت‌هایی از جمله محدودیت قیمت‌گذاری قانونی و انحصار در عرضه یا تقاضا باشد، که مانع از کشف عادلانه قیمت کالا شود.

بنابراین به استناد این ماده، وجود عواملی که مانع از ایجاد فضایی رقابتی در بورس کالا می‌شود، مانند منحصربه‌فرد بودن عرضه‌کننده، فقدان محصولات جایگزین و تعیین قیمت توسط عرضه‌کننده به‌هیچ عنوان در مورد بورس کالا مصداق ندارند.

**قراردادهای آتی برنامه استراتژیک بورس

قرارداد آتی یا معاملات آتی (Futures ) توافق‌نامه‌ای است قانونی، دارای حد و مرز معین و برای خرید یا فروش یک کالا یا ابزار مالی، برای زمانی در آینده با قیمتی توافق‌شده هنگام امضای قرارداد.

کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد، و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد. تنها متغیر در معاملات آتی قیمت است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

به‌عنوان مثال چنان‌چه کارگزاری یک قرارداد آتی مس برای خردادماه ۱۳۸۵ را خریداری کند، یعنی او پذیرفته که ۱۰۰۰ کیلو مس برای تحویل در خردادماه منعقد کرده، و کیفیت مس مورد قرارداد نیز استاندارد بوده، و تمام قراردادهای مس خردادماه نشان‌دهنده یکسان بودن کیفیت مس در آن دوره است.

قرارداد آتی هم اکنون فقط در بازار سکه (طلا) وجود دارد، اما باید قرارداد آتی از معاملات طلا فراتر رفته، و وارد محصولات کشاورزی شود، قرارداد آتی کشاورزی موجب رونق بخش کشاورزی شده، و تولید و کیفیت محصولات را افزایش می‌دهد. بنابراین کشاورز هیچ‌گونه نگرانی از فروش محصولاتش ندارد، چون قبلاً پیش‌فروش کرده‌است.

**بورس کالای ایران نوپا است

حسین خرازى خزلى عضو هیأت‌مدیره بورس کالاى ایران با اشاره به نوپا بودن بورس کالا گفت: بورس کالاى ما بورس جوانى نسبت به بورس‌هاى کالاى دنیا محسوب مى‌شود، و در کل کشور ما فقط ۱۰ سال سابقه تأسیس بورس کالا دارد. یعنى از سال ۸۲ که بورس فلزات تأسیس شد دوازده سال، و از سال ۸۶ که شرکت بورس کالا تأسیس شد. بدین‌ترتیب اکنون بورس کالا یک بازار همه‌کاره داد و ستد فیزیکى کالاها است. بنابراین هر کالایى که در بورس کالا معامله مى‌شود داراى معایبى در نگهدارى آن‌ها است. به‌عنوان نمونه محصولات فولادى داراى بارانداز و انباردارى بسیار سخت مى‌باشند، و هزینه حمل و نقل آن گران است، و در پتروشیمى بعضى کالاها مخازن خاص مى‌خواهند و یا بعضى کالاها از طریق لوله منتقل مى‌شوند و یا بعضى کالاها خریدار خاص خود را دارد. اما در کشاورزى تنوع بسیار زیاد کشت در کشور ما یعنى معایب بسیارى که محصولات دارد، مانند فسادپذیر بودن و انباردارى و دیگر خصوصیت‌های هر کالا باید موردتوجه باشد.

اما باید به این موضوع نیز توجه کرد که در دنیا بورس کالاهاى واقعى، بورس اوراق بهادار هستند. به‌عنوان مثال اکنون در برزیل، که به جرأت مى‌توان گفت جزو پنج بورس بزرگ دنیا است، چندسال است که بورس اوراق بهادار و بورس کالا ادغام شده، و یک بورس واحد را تشکیل داده‌اند. زیرا بخش کالاهایى که معامله مى‌شود، یک اوراق بهادار مشتق از کالا است. یعنى اوراق بهادارى است که پشتوانه‌اش یک کالا است و خود آن کالا در جاى دیگرى در حال معامله است. یعنى در بازار داد و ستد سنتى خرید و فروش، جابه‌جا و حمل مى‌شود. اما اوراق بهادار مشتق از کالا در بورس کالا معامله مى‌شود. ما طى بازدیدى که دوسال پیش از بورس کالاى سنگاپور داشتیم، متوجه شدیم که بین نیم تا ۳درصد معاملاتشان منتج به تحویل مى‌شود. آخرین نفرى که معامله مى‌کند واقعاً آن کالا را مى‌رود و مى‌خواهد تحویل بگیرد، پروسه‌اى دارند براى تحویل.

در آخر…

حرکت از بازار سنتی به بازار مدرن سبب توسعه و پیشرفت ، رقابت و… می‌شود ، بدین‌لحاظ بورس کالا یکی از بهترین مکان‌هایی است که می‌تواند شعار اقتصاد مقاومتی را به مرحله عمل برساند، فعالیت‌ها و گزارش‌های مدیرعامل بورس کالا کاملا نشان‌دهنده این است که مسؤولان به اهمیت بورس کالا پی برده‌اند. اگر مسؤولان همچنان به گسترش بورس کالا اهتمام بورزند، در آینده شاهد خواهیم‌بود که دادوستد بورس کالا از بازار سنتی پیشی خواهدگرفت، از طرف دیگر، بورس کالا می‌تواند مکانی باشد که بیشترین صادرات غیرنفتی را محقق سازد.

*مرتضی ابراهیمی       

منبع: جهان اقتصاد